શાકભાજી

                                  શાકભાજી 

શાકભાજીનો ડાયાગ્રામ:-

(1)પ્રસ્તાવના

(2)શાકભાજી અને ફળ વચ્ચેનો  તફાવત

                  (3)વનસ્પતિના કેટલાક ભાગો જેનો ઉપયોગ                          શાકભાજી તરીકે થાય છે

                  (4)પોષણ

                  (5)રંગ રંગદ્રવ્યો

                  (6)સલામતી

                  (7)સંગ્રહ

            શાકભાજીનો ડાયાગ્રામ નિચેમુજબસમાવેશ થાય છે.

(1)પ્રસ્તાવના:-

શાકભાજી એ વનસ્પતિના ખાઈ શકાય તેવા કોઈ પણ ભાગને કહેવાય છે. શાકભાજીમાં વનસ્પતિનાં પર્ણ, ફળ, ફૂલ, પ્રકાંડ તેમ જ મૂળ એમ કોઈ પણ ભાગનો સમાવેશ થાય છે.

વિજ્ઞાન અને સામાજીક દૃષ્ટિકોણથી શાકભાજીની વ્યાખ્યા અલગ અલગ હોય શકે. જેમ કે, મશરૂમ શાકભાજી ગણાતુંં નથી કે ટામેટાને ફળ કહેવાય, વગેરે.

(2)શાકભાજી અને ફળ વચ્ચેનો તફાવત:-

                અપવાદ સાથે દર્શાવતો શાકભાજી અને ફળનો ડાયાગ્રામ શાકભાજી અને ફળને દર્શાવતા મુખ્ય ચાર તફાવતો

• ફળ(વૈજ્ઞાનિક સમજૂતી): તે વનસ્પતિ અંડાશય છે જેનાં દ્વારા તે તેનો વંશવેલો ટકાવે છે.
• ફળ(સામાજિક સમજૂતી): વન્સ્પતીનો એવો ભાગ કે જે સ્વાદમાં મીઠો હોય અને જેમાં વનસ્પતિના બીજ હોય.

   • શાકભાજી: એક સુગંધી સ્વાદ સાથે છોડના કોઈપણ ખાદ્ય ભાગ.

   • શાકભાજી (કાયદેસર): કોઈ ખાસ અધિકારક્ષેત્રમાં શાકભાજી તરીકે કરાયેલા ઉત્પાદનો

દરરોજ, કરિયાણાની દુકાન, રાંધણ ભાષા, શબ્દો "ફળ" અને "વનસ્પતિ" એ પરસ્પર વિશિષ્ટ હોય છે; છોડ તરીકે ઓળખાતા છોડના ઉત્પાદનો ભાગ્યે જ શાકભાજી તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે, અને તેનાથી વિપરીત. વૈજ્ઞાનિકો માટે, "ફળ" શબ્દનો ચોક્કસ વનસ્પતિશાસ્ત્રીય અર્થ છે (તે ભાગ જે ફૂલોના છોડની અંડાશયમાંથી વિકસિત થાય છે), જે તેના સામાન્ય અર્થથી અલગ છે, અને તેમાં ઘણા ઝેરી ફળોનો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે પીચીસ, ​​ફળો અને નારંગી બંને ઇન્દ્રિયોમાં "ફળ" હોય છે, ઘણી વસ્તુઓ સામાન્ય રીતે "શાકભાજી" તરીકે ઓળખાય છે - જેમ કે એગપ્લાન્ટ, ઘંટડી મરી અને ટામેટા - તકનીકી રીતે ફળો હોય છે, જેમ કે મોટાભાગના અનાજ, તેમજ કેટલાક મસાલા જેવા કે કાળા મરી અને મરચાં. કેટલાક છોડના ઉત્પાદનો, જેમ કે મકાઈ અથવા વટાણા, માત્ર અદ્રશ્ય હોવા છતાં શાકભાજી માનવામાં આવે છે.

ટામેટા એ ફળ અથવા વનસ્પતિ છે કે નહીં તે પ્રશ્ન 1893 માં યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ સુપ્રીમ કોર્ટમાં આવ્યો. કોર્ટે સર્વશ્રેષ્ઠ રીતે નિક્સ વિ. હેડનમાં શાસન કર્યું કે ટમેટાને યોગ્ય રીતે ઓળખી કાઢવામાં આવે છે અને આમ શાકભાજી માટે કર આયાત કરેલ ઉત્પાદનો પરના 1883 ટેરિફ એક્ટના હેતુઓ. અદાલતે સ્વીકાર્યું હતું કે તેમ છતાં, વનસ્પતિશાસ્ત્રી બોલતા, ટમેટા એ ફળ છે. 

અંગ્રેજી સિવાયની ભાષાઓમાં ઘણી વખત એવી કેટેગરીઝ હોય છે જેને "ફળો" અને "વનસ્પતિ" ના સામાન્ય અંગ્રેજી અર્થ સાથે ઓળખી શકાય છે, પરંતુ તેનો ચોક્કસ અર્થ સ્થાનિક રાંધણ પરંપરાઓ પર આધારિત છે. ઉદાહરણ તરીકે, બ્રાઝિલમાં એવોકાડો પરંપરાગત રીતે મીઠાઈ તરીકે અથવા દૂધમાં શેક તરીકે ખાંડનો ઉપયોગ કરે છે, અને તેથી ફળ તરીકે ગણવામાં આવે છે; જ્યારે અન્ય દેશોમાં (મેક્સિકો અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ સહિત) તેનો ઉપયોગ સલાડ અને ડીપ્સમાં થાય છે, અને તેથી વનસ્પતિ માનવામાં આવે છે. 

(3)વનસ્પતિના કેટલાક ભાગો જેનો ઉપયોગ શાકભાજી તરીકે થાય છે

• ફ્લાવર કળ: બ્રોકોલી, ફૂલો, ગ્લોબ આર્ટિકોક્સ

• દાણા: મકાઈ, મકાઈ, કઠોળ

• પાંદડા: કાલે, કોલાર્ડ ગ્રીન્સ, સ્પિનચ, બીટ ગ્રીન્સ, સલગિપ ગ્રીન્સ, એન્ડિવ, લેટસ

• લીફ શીથ્સ: લીક્સ

• બડ્સ: બ્રસેલ્સ સ્પ્રાઉટ્સ, કૅપર્સ

• સ્ટેમ: Kohlrabi

• પાંદડા ની દાંડી: સેલરિ, રેવંચી, કાર્ડૂન

• સ્ટેમ કળીઓ: શતાવરીનો છોડ, વાંસ અંકુરની, અને આદુ

• કંદ: બટાકાની, જેરુસલેમ આર્ટિકોક્સ, મીઠી બટાકાની અને યૅમ્સ

• આખા-છોડના અંકુરની: સોયાબીન (મોઆશી), મગ બીન્સ, ઉરાદ અને આલ્ફલ્ફા.

• રુટ: ગાજર, પાર્સિપ્સ, બીટ્સ, મૂળો, રુટબાગ, સલગમ અને બોજો.

• બલ્બ: ડુંગળી, shallots, લસણ

• બોટનિકલ અર્થમાં ફળો, પરંતુ શાકભાજી તરીકે વપરાતા: ટામેટા, કાકડી, સ્ક્વોશ, ઝુક્ચીનિસ, કોળા, મરી, એગપ્લાન્ટ, ટોમેટોલોસ, ક્રિસ્ટોફીન, ઓક્રા, બ્રેડફ્રૂટ અને એવોકાડો અને નીચેનામાં પણ:

o લેગ્યુમ: લીલો બીન્સ, મોર સ્નૅપ, સોયાબીન

(4)પોષણ:-

 દક્ષિણ એશિયાઈ શૈલી મરચાં અને સાંબલમાં ફ્રાય આઇપોમીઆ એક્વાટીકાને જગાડવો

ભારતના ગુન્ટુરમાં શેરીમાં વેચાણ માટે શાકભાજી (અને કેટલાક ફળ)

મુખ્ય ભોજન અને નાસ્તોના ભાગ રૂપે, શાકભાજી વિવિધ રીતોએ ખાય છે. શાકભાજીની પોષક સામગ્રી નોંધપાત્ર રીતે બદલાય છે, જોકે સામાન્ય રીતે તેમાં થોડું પ્રોટીન અથવા ચરબી હોય છે,  અને વિટામિન્સ, પ્રોવિટામિન, ડાયેટરી મિનરલ્સ, ફાઈબર અને કાર્બોહાઇડ્રેટ્સના વિવિધ પ્રમાણમાં સમાવેશ થાય છે. શાકભાજીમાં અન્ય વિવિધ ફાયટોકેમિકલ્સનો સમાવેશ થાય છે, જેમાંના કેટલાક એન્ટીઑકિસડન્ટ, એન્ટિબેક્ટેરિયલ, એન્ટિફંગલ, એન્ટિવાયરલ અને એન્ટિકાર્કિનોજેનિક ગુણધર્મો હોવાનો દાવો કરવામાં આવે છે. 

જો કે, શાકભાજીમાં ઝેરી અને એન્ટિન્યુટ્રિઅન્ટ્સ પણ હોય છે જેમ કે α-solanine, α-chaconine,  એન્ઝાઇમ ઇન્હિબિટર્સ (કોલિનેસ્ટરસેસ, પ્રોટીઝ, એમીલેઝ, વગેરે), સાયનાઇડ અને સાયનાઇડ પ્રેકર્સર્સ, ઓક્સિલિક એસિડ અને વધુ. એકાગ્રતા પર આધાર રાખીને, આવા સંયોજનો ખાદ્ય શાકભાજીની ખાદ્યતા, પોષણ મૂલ્ય અને સ્વાસ્થ્ય લાભોને ઘટાડી શકે છે. રસોઈ અને / અથવા અન્ય પ્રક્રિયાને દૂર કરવા અથવા ઘટાડવા માટે તે જરૂરી હોઈ શકે છે.

પૂરતા પ્રમાણમાં ફળો અને શાકભાજી ધરાવતાં આહારમાં હૃદયના રોગો અને ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસનું જોખમ ઘટાડવામાં મદદ મળી શકે છે. આ કરવાથી કેટલાક કેન્સર સામે રક્ષણ મળે છે અને હાડકાના નુકસાનમાં ઘટાડો થાય છે. ઉપરાંત, પોટેશિયમ (ફળો અને શાકભાજીમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં) મેળવવામાંથી કિડનીના પત્થરોની રચના કરવામાં મદદ મળશે.

(5)રંગ રંગદ્રવ્યો:-

પાંદડાવાળા શાકભાજીનો લીલો રંગ લીલો રંગદ્રવ્ય હરિતદ્રવ્યની હાજરીને કારણે છે. હરિતદ્રવ્ય પીએચ દ્વારા અસર કરે છે અને એસિડની સ્થિતિમાં ઓલિવ ગ્રીનમાં ફેરફાર કરે છે, અને ક્ષારયુક્ત પરિસ્થિતિઓમાં તેજસ્વી લીલો હોય છે. રસોઈ દરમિયાન વરાળમાં કેટલાક એસિડ મુક્ત કરવામાં આવે છે, ખાસ કરીને જો કવર વિના રાંધવામાં આવે છે.

ફળો અને શાકભાજીના પીળો / નારંગી રંગ કેરોટીનોઇડ્સની હાજરીને કારણે હોય છે, જે સામાન્ય રસોઈ પ્રક્રિયાઓ અથવા પીએચમાં ફેરફાર દ્વારા પણ અસર કરે છે.

કેટલાક ફળો અને શાકભાજી (દા.ત. બ્લેકબેરી અને લાલ કોબી) ના લાલ / વાદળી રંગ એન્થોકાયનીન્સને કારણે હોય છે, જે પી.એચ. માં ફેરફારોને સંવેદનશીલ હોય છે. જ્યારે પીએચ તટસ્થ હોય છે, ત્યારે રંગદ્રવ્ય જાંબલી હોય છે, જ્યારે એસિડિક, લાલ, અને જ્યારે આલ્કલાઇન, વાદળી હોય છે. આ રંગદ્રવ્યો ખૂબ પાણીમાં દ્રાવ્ય હોય છે.

(6)સલામતી:-

ખાદ્ય સલામતી માટે, સીડીસી ખોરાકના દૂષણ અને ખાદ્ય બીમારીના જોખમને ઘટાડવા માટે યોગ્ય ફળ નિયંત્રણ અને તૈયારીની ભલામણ કરે છે. તાજા ફળો અને શાકભાજી કાળજીપૂર્વક પસંદ થયેલ હોવું જોઈએ. સ્ટોર પર, તેને નુકસાન થવું જોઈએ નહીં અથવા બરબાદ થવું જોઈએ નહીં અને પ્રી-કટ ટુકડાઓ રેફ્રિજરેટ થવી જોઇએ અથવા બરફથી ઘેરાય. ખાવું પહેલાં બધા ફળો અને શાકભાજીને ધોઈ નાખવું જોઈએ. આ ભલામણ પણ ખાય ન હોય તેવા રિન્ડ્સ અથવા સ્કિન્સ સાથે પેદા કરવા માટે લાગુ પડે છે. તે અગાઉથી બગાડ ટાળવા માટે તૈયારી અથવા ખાવાથી પહેલાં જ થવું જોઈએ. ફળો અને શાકભાજી કાચો ખોરાક જેવા કે માંસ, મરઘાં અને સીફૂડથી અલગ રાખવું જોઈએ, તેમજ કોઈપણ રસોઈ વાસણો અથવા સપાટીઓ કે જે તેમની સાથે સંપર્કમાં આવી શકે છે (દા.ત. કટીંગ બોર્ડ). ફળો અને શાકભાજી, જો તેઓ રાંધવામાં નહીં આવે, તો તેમને કાચો માંસ, મરઘું, સીફૂડ અથવા ઇંડાને સ્પર્શ કર્યા પછી ફેંકી દેવું જોઈએ. બધા કાપી, છાલ, અથવા રાંધેલા ફળો અને શાકભાજી 2 કલાકની અંદર રેફ્રિજરેટ થવી જોઈએ. ચોક્કસ સમય પછી, તેમના પર હાનિકારક બેક્ટેરિયા વૃદ્ધિ પામે છે અને ખાદ્ય બીમારીના જોખમમાં વધારો કરે છે. 

(7)સંગ્રહ:-

યોગ્ય પોસ્ટ લણણીનો સંગ્રહ, શેલ્ફ જીવનને વિસ્તૃત અને સુનિશ્ચિત કરવાનો છે, કાર્યક્ષમ ઠંડકની અરજી દ્વારા શ્રેષ્ઠ અસર થાય છે. બધી શાકભાજી યોગ્ય પોસ્ટ કાપણી સંભાળથી લાભ મેળવે છે 

ઘણાં રુટ અને બિન-મૂળ શાકભાજી જે ભૂગર્ભમાં ઉગે છે તેને રુટ ભોંયરામાં અથવા અન્ય સમાન ઠંડી, શ્યામ અને સૂકી જગ્યામાં મોલ્ડ, હરિત અને અંકુરિત અટકાવવા માટે સંગ્રહિત કરી શકાય છે. સંગ્રહિત કરવા માટે ચોક્કસ મૂળની ગુણધર્મો અને નબળાઈઓને સમજવામાં કાળજી લેવી જોઈએ. આ શાકભાજી પ્રારંભિક વસંત સુધી ચાલે છે અને જ્યારે તાજા હોય ત્યારે લગભગ પોષક બની શકે છે.

સંગ્રહ દરમિયાન, પાંદડાવાળા શાકભાજી ભેજ ગુમાવે છે, અને તેમાં વિટામિન સી ઝડપથી વિકસે છે. ઠંડા સ્થળે, કન્ટેનર અથવા પ્લાસ્ટિક બેગમાં શક્ય તેટલા સમય સુધી સંગ્રહિત થવું જોઈએ.